Τα Απόβλητα Εκσκαφών, Κατασκευών & Κατεδαφίσεων, λατομεία και ευθύνες του Δήμου Λαμιέων

Του Στέφανου Σταμέλλου*

Σε ένα από τα ανενεργά λατομεία ανατολικά της Λαμίας, δίπλα στον Ξηριά, γίνεται εναπόθεση μπαζών οικοδομών, λάστιχων και ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς. Δεν μπορώ να μην σχολιάσω την αυθαίρετη εναπόθεση στο λατομείο, αλλά και τις εικόνες που συναντάει κανείς παντού με τα Απόβλητα Εκσκαφών, Κατασκευών & Κατεδαφίσεων(ΑΕΚΚ). Αναμφισβήτητα είναι ένα θέμα που δεν έχει απασχολήσει την  αυτοδιοίκηση και τον Δήμο, ή δεν την έχει απασχολήσει όσο θα έπρεπε.

Τα ΑΕΚΚ είναι όλα τα απόβλητα που παράγονται και προκύπτουν από δραστηριότητες, όπως η κατασκευή κτιρίων και δημοσίων υποδομών, η ολική ή μερική κατεδάφιση κτιρίων και υποδομών, οι ανακαινίσεις κτιρίων και η κατασκευή και συντήρηση των οδών, οι καθαρισμοί ρεμάτων κλπ. Η διαχείρισή τους, σύμφωνα και με την νομοθεσία, θα συμβάλλει σημαντικά στην προσπάθεια που επιχειρείται για διαχωρισμό, ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση των αδρανών υλικών, τα οποία μέχρι σήμερα διατίθενται ανεξέλεγκτα προκαλώντας μεγάλη επιβάρυνση στο περιβάλλον. 

Έχουν όμως οι δήμοι ευθύνη για τη διαχείριση των ΑΕΚΚ;

Σύμφωνα με τη νομοθεσία η ευθύνη για τη διαχείριση των ΑΕΚΚ ανήκει στον παραγωγό τους και όχι στους δήμους, όπως συμβαίνει με τα αστικά απορρίμματα. Οι δήμοι έχουν την ευθύνη για την ορθή διαχείριση των ΑΕΚΚ των έργων που εκτελούν είτε με αυτεπιστασία, είτε κατόπιν δημοπρασίας. Επίσης έχουν ευθύνη για τις μικροποσότητες που αφήνουν οι πολίτες σε κοινόχρηστους χώρους, γιατί πρέπει να τους διατηρούν καθαρούς. Στην περίπτωση των έργων που εκτελούν με αυτεπιστασία και για τις μικροποσότητες των δημοτών, θα πρέπει να συμβληθεί ο ίδιος ο Δήμος με Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ) ΑΕΚΚ. Για τα έργα που εκτελούνται κατόπιν δημοπρασίας, τη διαχείριση την αναλαμβάνει ο ανάδοχος του έργου, αλλά θα πρέπει να υπάρχει στον προϋπολογισμό του έργου το αντίστοιχο κονδύλιο που θα καλύψει αυτήν την επιπρόσθετη δαπάνη. 

Επίσης οι δήμοι έχουν την ευθύνη αποκατάστασης των παράνομων χώρων απόθεσης μπαζών, ΧΑΔΑ, είτε οι ίδιοι, είτε μέσω των ΦΟΔΣΑ στους οποίους συμμετέχουν. Άρα σύμφωνα με την αρχή της πρόληψης, αλλά και την κοινή λογική, οι δήμοι θα έπρεπε να προλαμβάνουν τη δημιουργία αυτών των ΧΑΔΑ∙ γιατί, πέραν της περιβαλλοντικής καταστροφής που συντελείται, απαιτούνται και σημαντικά κονδύλια για την αποκατάστασή τους, καθώς για να αποκαταστήσεις ΧΑΔΑ σύμφωνα με τη νομοθεσία, δε ρίχνεις απλά χώμα να σκεπάσεις τα μπάζα∙ μπορεί να απαιτηθεί να γίνει καθαρισμός του χώρου, όπως σε ένα ρέμα. Είναι προφανές ότι ένα τέτοιο έργο με απομάκρυνση, μεταφορά και διαχείριση των μπαζών σε μονάδα ΑΕΚΚ, θα είναι σαφώς δαπανηρότερο από την αποφυγή της ανεξέλεγκτης ρίψης τους. Σε περίπτωση δε που τα μπάζα είναι αναμεμιγμένα με επικίνδυνα υλικά, όπως αμιαντοτσιμέντο (ελενιτ), το κόστος διαχείρισης εκτοξεύεται.  

Άρα ειδικά στην περίπτωση που δεν υπάρχει αδειοδοτημένο ΣΕΔ ΑΕΚΚ για να εξυπηρετήσει τους δημότες, όπως είναι στη Φθιώτιδα, θα λέγαμε ότι ο Δήμος έχει υποχρέωση να αναλάβει τη διαχείρισή τους. Θα πρέπει να ορίσει ένα χώρο προσωρινής αποθήκευσης και να συμβληθεί με ΣΕΔ ΑΕΚΚ, ώστε ακόμη και με μία κινητή μονάδα να είναι δυνατή η επεξεργασία και η αξιοποίησή τους. Ακόμη όμως και στην περίπτωση που υπάρχει τοπικό ΣΕΔ ΑΕΚΚ ο δήμος θα πρέπει να προσφέρει τη δυνατότητα στους δημότες να μπορούν να μεταφέρουν μικροποσότητες από μικροεπισκευές και συντηρήσεις οικιών στα Πράσινα Σημεία που προβλέπονται από τον ΕΣΔΑ. 

Μπορούν να δημιουργηθούν βιώσιμα περιφερειακά/τοπικά ΣΕΔ ΑΕΚΚ;

Είναι «κότα και αυγό» υπόθεση. Όσο δεν εφαρμόζεται η νομοθεσία για υποχρεωτική διαχείριση των ΑΕΚΚ μέσω εγκεκριμένων ΣΕΔ, που θα αποδεικνύεται με την κατάθεση Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΣΔΑ) από τον ανάδοχο στην επιβλέπουσα υπηρεσία για δημόσια έργα και από τον ιδιώτη στην πολεοδομία για ιδιωτικά έργα, δεν υπάρχει επαρκές αντικείμενο για να μπορεί να είναι βιώσιμο ένα ΣΕΔ ΑΕΚΚ. Και όσο δεν ιδρύονται τοπικά ΣΕΔ ΑΕΚΚ, πώς να γίνει υποχρεωτική η κατάθεση των Σχεδίων Διαχείρισης στις υπηρεσίες που επιβλέπουν τα έργα; Ας θυμηθούμε το χάος που είχε δημιουργηθεί πρόπερσι όταν για ένα φεγγάρι, χωρίς καμιά προετοιμασία, έγινε υποχρεωτική η κατάθεση ΣΔΑ στις πολεοδομίες για την έκδοση οικοδομικής άδειας. Φυσικά στην περιοχή μας πάγωσε κάθε οικοδομική δραστηριότητα, επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο την ήδη κακή κατάσταση του κλάδου. Τελικά το απέσυραν για να το επεξεργαστούν∙ κι ακόμη το επεξεργάζονται. 

Οι Δήμοι μπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλίες ώστε να κινητοποιηθούν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις για τη διαχείριση των ΑΕΚΚ τοπικά και να λυθεί αυτός ο γόρδιος δεσμός. Προβλέποντας σχετικά κονδύλια για την ορθή διαχείριση των ΑΕΚΚ, αμέσως μπορεί να δημιουργηθεί επαρκές αντικείμενο, είτε για μια τοπική επιχείρηση να συμβληθεί με κάποιο ΣΕΔ ΑΕΚΚ, είτε να συσταθεί τοπικό ΣΕΔ ΑΕΚΚ στη Φθιώτιδα.  Το ίδιο φυσικά ισχύει και για την Περιφέρεια. Σε περίπτωση που και πάλι δεν αναλάβουν πρωτοβουλία οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, να προχωρήσει ο Δήμος στον καθορισμό του χώρου προσωρινής αποθήκευσης και στη νόμιμη διαχείρισή τους, δίνοντας επιτέλους κάποια λύση τόσο για τον ίδιο, όσο και για τους ιδιώτες παραγωγούς ΑΕΚΚ.  

Τελικά πόσο άσχημη είναι η κατάσταση πανελλαδικά;

Το πρόβλημα δεν απασχολεί μόνο τη Φθιώτιδα, όπως φαίνεται από την απολογιστική έκθεση 1 του ΕΟΑΝ για τα έτη 2015-2016. Όσο και να αποφεύγεται να θιχτεί το θέμα, γίνεται προφανές ότι υπάρχει τεράστιο πρόβλημα, αφού όπως αναφέρεται μέχρι τέλους του 2016 καλύπτεται από ΣΕΔ ΑΕΚΚ μόνο το 40% της χώρας και υπολείπεται το 60%. Ενώ σύμφωνα με την ΚΥΑ 36259/1757/2010 θα έπρεπε από 1/1/2014 να έχει καλυφθεί όλη η Επικράτεια. Δυστυχώς ο ΕΟΑΝ δε μας λέει καθόλου πώς προτίθεται να λύσει αυτό το χρονίζον θέμα. Από τη μία, επί σειρά ετών, να μην δραστηριοποιούνται οι ιδιώτες στη διαχείριση των ΑΕΚΚ, γιατί προφανώς δεν τους συμφέρει οικονομικά, κι από την άλλη να μην επιδοτούνται οι δήμοι/ΦΟΔΣΑ να αναλάβουν αυτό το ρόλο.  

Ένα άλλο μεγάλο θέμα που προκύπτει από την έκθεση είναι τα στοιχεία ποσοτήτων των παραγόμενων ΑΕΚΚ. Εδώ 2 ο ΕΟΑΝ μιλάει για μια εκτίμηση του 2006 για 6-7 εκ τόνους παραγόμενων ΑΕΚΚ ετησίως. Γνωρίζουμε βέβαια ότι με την κρίση αυτές οι ποσότητες έχουν μειωθεί, αλλά δε γνωρίζουμε πόσο. Με αποτέλεσμα, ενώ στην έκθεση αναφέρεται ότι το 2016 διαχειρίστηκαν 525.276 τόνοι, δε λέει πουθενά τι ποσότητες διατέθηκαν ανεξέλεγκτα. Θα μπορούσαν βέβαια τόσα χρόνια που ισχύει η νομοθεσία για τα ΑΕΚΚ, να έχουν οργανώσει ένα μητρώο παραγωγών ΑΕΚΚ. Για κάθε δημόσιο έργο είναι γνωστές οι ποσότητες ΑΕΚΚ που παράγονται, αφού στον προϋπολογισμό του έργου αυτές αντιστοιχούν σε εργασίες εκσκαφών, καθαιρέσεων, μεταφοράς, κλπ, που πληρώνονται με το κυβικό ή τον τόνο. Άρα μπορεί κάθε υπηρεσία να αθροίσει τις ετήσιες ποσότητες των ΑΕΚΚ που παράγονται από τα έργα της. Αντίστοιχα ισχύει και για τα ιδιωτικά έργα, όπου μπορούν να συγκεντρωθούν στοιχεία μέσω των αδειών οικοδομής. Απλά η έλλειψη στοιχείων καταδεικνύει με έναν ακόμη τρόπο το χάος που επικρατεί στη διαχείριση των ΑΕΚΚ και τον μακρύ δρόμο που έχουμε να διανύσουμε. 

Δεν μπορούμε όμως να χάσουμε άλλη μια δεκαετία με αδράνεια και παρανομία. Πρώτος ο δημόσιος τομέας να αναλάβει τις ευθύνες του για τη νόμιμη διαχείριση των μπαζών των δημοσίων έργων. Να δοθούν ισχυρά κίνητρα είτε στους ιδιώτες, είτε στους δήμους, για πανελλαδική κάλυψη της χώρας από εγκεκριμένα συστήματα διαχείρισης. Στο μεσοδιάστημα οι Δήμοι να αναλάβουν πρωτοβουλίες διαχείρισης, ώστε να μην αναγκάζονται και οι πολίτες να παρανομούν. Και αφού δώσουν λύση να κινηθούν εναντίον όσων επιμένουν να παρανομούν.  

Στην περιοχή μας υπάρχουν ανενεργά λατομεία, όπως το συγκεκριμένο, στα οποία τώρα γίνεται παράνομη απόρριψη. Η νομοθεσία επιτρέπει σε ανενεργό λατομείο, σε ιδιωτική 3 ή δημόσια 4 έκταση, να χωροθετηθεί χώρος προσωρινής αποθήκευσης και μονάδα επεξεργασίας ΑΕΚΚ και με τα ασφαλή υπολείμματα της διαχείρισης, να γεμίσει και να γίνει αποκατάσταση.  Επομένως τα οφέλη θα είναι διπλά και θα κλείσουν χρόνιες πληγές στις παρυφές της πόλης. 

Λαμία, 20.2.2018

* Στέφανος Σταμέλλος

   http://www.e-ecology.gr

   https://www.facebook.com/stefanos.stamellos